Actieve geweldloosheid

‘Geweldloosheid’ is een negatief woord, het zegt wat er niet is. Daarom is het dus ook weinigzeggend. Slapen, zonnebaden dat is uiterst geweldloos! De geweldloosheid waar Jezus voor koos – net als Mahatma Gandhi, Martin Luther King en veel anderen sindsdien – is een ‘actieve’ geweldloosheid. Het gaat bij hen om geweldloosheid in de strijd, in de actie. Het heeft te maken met de houding die men daarbij aanneemt tegenover de tegenstander. De focus van de strijd ligt dan op het onrecht, op ‘wat niet zou mogen zijn’. Je strijdt niet tegen de tegenstander, maar tegen het onrecht, tegen de situatie die moet veranderen. Dat betekent dat je de mens in de tegenstander respecteert. Je probeert hem niet klein te krijgen, te overwinnen. Je probeert hem te winnen, hem tot een medestander te maken – door hem in zijn geweten te raken. Gandhi noemt deze geweldloosheid ‘de kracht van de waarheid‘, satyagraha. Je gelooft in de kracht van de waarheid, in de gegrondheid van het verzet. Het gaat immers om de waardigheid van mensen die op het spel staat. Martin Luther King heeft het over de kracht van de liefde. Het is een vorm van ‘houden van je tegenstander’. Precies wat Jezus aanbeveelt in de Bergrede, met de hierboven genoemde concrete voorbeelden. En met het slotwoord in die passage: ‘Wees dus volmaakt zoals jullie hemelse Vader volmaakt is.’ (Mt 5,48) Ten minste, als men dit woord ‘volmaakt’ ook op de juiste manier verstaat! Je zou het kunnen begrijpen als een oproep tot perfectionisme: ‘wees perfect’. Beter kunnen we het verstaan als een oproep om een consequente mens te zijn ‘uit één stuk, op één doel gericht’. Zoals onze hemelse Vader op één doel gericht is: op vrede op aarde, op goedheid en liefde, op mededogen en erbarmen voor allen. (Vanden Berghe p 3)

Actieve geweldloosheid komt voort uit scheppende liefde. In de strijd tegen onrecht en kwaad gaat de vredestichter niet langer uit van de tweedeling ‘goeden’ en ‘slechten’. Onrecht en misbruik blijven alleen gehandhaafd dankzij de directe steun van de onderdrukker én de stilzwijgende medeplichtigheid van de onderdrukte. Onrecht en misbruik trekken ook een onzichtbare muur op tussen onderdrukker en onderdrukte, tussen dader en slachtoffer. De kunst van de geweldloze dialoog helpt om deze muur te slopen en langzaam maar zeker bruggen te bouwen. Stap voor stap beginnen de opposanten elkaar te zien met nieuwe ogen en de licht- en schaduwzijden van beide kanten te ontdekken.

Het fundament waarop deze methode steunt, is de erkenning van de waardigheid van alle betrokkenen, ook die van de onderdrukker of de vijand. In plaats van de ander te vervloeken of te willen liquideren, wordt een beroep gedaan op het geweten van de tegenpartij. Uiteindelijk zoekt de actief geweldloze, samen met de betrokkenen, naar een constructieve oplossing. Dit zijn belangrijke accenten van wat wij de innerlijke kracht van de liefde en de actieve geweldloosheid noemen. (Hanssens p. 45)

Jezus heeft de liefde van God op een radicale wijze, tot in de wortel, tot in de diepste diepte beleefd. Zo heeft Hij de beloften van het Eerste Verbond tot vervulling gebracht. Als Hij zich na zijn verrijzenis aan zijn leerlingen toont, verklaart Hij: “Dit is wat Ik jullie heb gezegd toen Ik nog bij jullie was: alles wat er in de Wet van Mozes en bij de Profeten en in de Psalmen over mij geschreven staat, moet in Vervulling gaan.” (Luc 24,44) Vervulling betekent: uitzuivering. De roep om wraak en de bede om vergelding gaan in Jezus over in een houding van niet-vergelding en erbarmen over alle grenzen heen. Paulus herinnert de gemeenten daaraan als hij schrijft: “Vergeld niemand kwaad met kwaad” (Rom 12,17a); en Petrus evengoed: “Vergeld geen kwaad met kwaad” (1 Petr 3,9a). God die zich in het Eerste Verbond al had laten kennen als Vader van weduwen en wezen, armen en vreemdelingen, heeft ook geen wraak genomen voor de dood van zijn veelgeliefde Zoon. Integendeel, Hij heeft hem gered en aan ons teruggegeven als Eerste uit de doden, als onze Herder en Leidsman ten leven, als Lam dat wegdraagt het kwaad, de haat, de zondenlast van de wereld. De liefde waarmee Jezus zijn leven gaf op het kruis wordt nu de grootste kracht op aarde.